Gorbaçov’un ardından değişik değerlendirmeler yapılırken, Gorbaçov’dan önceki üç SBKP genel sekreterinin ileri yaşlarda oldukları ve yürümekte bile zorluk çektikleri unutuluyor. Brejnev yıllarca genel sekreter oldu ve hayatının son yıllarında sağlık durumunun ne kadar kötü olduğu yüzünden bile anlaşılıyordu. Ardından gelen Andropov ve Çernenko da ileri yaşlardaydılar ve kısa süre sonra öleceklerdi. SBKP’de Kruşçev hariç bütün genel sekreterler ancak ölünce yerlerini boşaltırlar.

Çin Komünist Partisi, SBKP deneyinden ders alarak partinin üst düzey yöneticiliğinde yaş sınırlaması getirir. Merkez Komitesi üyeleri için üst yaş sınırı 67, genel sekreterler için 70’tir. Bilgiyi edindiğim kaynak 15 yıllık olduğu için bu arada 67 de 70’e yükseltilmiş olabilir.

Bundan daha önemlisi kişilerin en fazla iki dönem –on yıl- görev yapabilecek olmalarıdır. Üçüncü dönem için aday olamazlar dolayısıyla da seçilemezler. Aynı kural genel sekreterler için de geçerlidir.

Deng Xiaoping’in hayatını okurken kendisinin bu yaş sınırlamasını getirdiğini ve sınıra takıldığı için de görevden çekildiğini öğrenmiştim. Görevden çekilmesi onun MK üzerindeki etkinliğini ortadan kaldırmıyor ama fiilen görevde bulunmuyor.

Kişinin MK üyesi ya da genel sekreter olmaması, onun partinin başka bir yerinde görev yapamayacağı anlamına gelmiyor. Gerçekten etkin olan kişi bunun için MK üyesi olmaya gerek duymaz. Hatta denilebilir ki, değişik yönlerden etkin olan bir kişinin MK üyesi ve hatta genel sekreter olması, o kişiden çok partinin yararınadır.

Burada şuna dikkat edilmesi gerekir: eğer iyi bir genç kadro yoksa yaş sınırlandırması yarardan çok zarar getirir. Sadece genç olmakla bir şey olmaz; kişinin iyi eğitim görmüş olması ve yükselirken değişik kademelerde deney kazanmış olması gerekir.

ÇKP bu nedenle MK üyelerinin en az üniversite mezunu olmaları şartını getirir.

1930’lu yıllarda Mao’nun halk ordusunun yüzde 80’i okuma yazma bilmiyordu.

Kültür Devrimi’nde yaşanılan üniversite öğretim üyelerinin ve öğrencilerinin proleterleşmeleri için köylere gönderilmesi herhalde bu dönemin süren etkisi nedeniyledir. Beklendiği gibi hiçbir sonuç alınamamış ve ek olarak da ülkenin öğrenimde geri kalmasına neden olunmuştur.

İyi eğitim şarttır. Bu olmadan olmaz ve maalesef bizdeki1960’lı yıllardaki lise eğitimi yaklaşık 15-20 yıldır şimdiki üniversite eğitiminden daha iyidir. O yıllarda lise eğitimi bayağı ağırdı.

Yaklaşık 20 yıldan beri iyi eğitim görmüş olmaya geçerli bir yabancı dilin bilinmesi de eklenmek zorundadır. Bu dil tercihan İngilizcedir ve önümüzdeki yıllarda ek başka bir yabancı dilin daha bilinmesi gerekli olacaktır.

Üretmenin yaşı yoktur. Yöneticilikte ise yaş sınırı olabilir. Bunun için ise daha genç olanların zaman içinde kendilerini hazırlamaları gerekir. İyi bir parti bu hazırlamanın mekanizmasının kurulmasına büyük önem verir.

Jürgen Habermas sadece Almanya’nın değil Avrupa’nın da önde gelen sosyolog ve felsefecilerinden birisidir. İki yıl önce 90 yaşına bastı ve iki ciltlik, yaklaşık 1000 sayfalık yeni bir kitabı yayınlandı.

Kimse de ona, “bu yaşta bu yapılır mı, ayıp diye bir şey var” demedi!